Трапезы
Ядро ўсёй сістэты харчавання беларусаў утвараюць трапезы. У залежнасці ад часу прыёму ежы выдзяляюць снеданне (сняданак), абед, полудзень (падвячорак) і вячэру; ад месца прыёму ежы – хатнія, палявыя, грамадскія, трапезы ў гасцях. Час і ход трапезы мяняліся ў перыяд палявых работ і адрозніваліся ўлетку і ўзімку. Да святочна-абрадавых трапез можна аднесці трапезы, звязаныя са святамі каляндарнага цыклу (калядныя, велікодныя і г.д.) і з абрадамі сямейнага цыклу (радзінныя, вясельныя, памінальныя).
Яшчэ адзін від трапез – трапезы, звязаныя з выкананнем разнастайных гаспадарчых работ – талочныя, зажыначныя, засевачныя і г.д. Акрамя таго, больш разнастайнымі стравамі ад звычайных трапез адрозніваліся трапезы ў нядзелю, выхадныя дні. Нядзельная трапеза была больш працяглай, акрамя членаў сям’і, на ёй маглі прысутнічаць запрошаныя госці.
Арганізацыяй трапезы за сталом звычайна займаўся гаспадар. Ён сядаў за стол на покуці, чытаў малітву, кроіў хлеб, дзяліў мяса, сачыў за агульным парадкам. Гаспадыня раскладвала лыжкі, у пэўнай паслядоўнасці падавала стравы, напоі. У ХІХ стагоддзі беларусы елі з адной міскі і толькі ў вялікіх сем’ях дзяцей садзілі асобна. За сталом елі ўсе моўчкі, у некаторых мясцовасцях нават нельга было ўсміхацца. Калі хто з дзяцей парушаў “правілы людскасці”, то атрымліваў лыжкай па лбе і павінен быў тут жа пакінуць стол. За сталом забаранялася гучна жаваць, разліваць страву на стол. З-за стала з неперажаванай або непраглынутай ежай выходзіць было нельга.
Унікальныя рысы беларускай кухні
Характэрныя рысы вылучаюць беларускую кухню сярод кулінарных традыцый іншых краін, надаюць ёй своеасаблівы каларыт і непаўторнасць. Напрыклад, беларуская кухня вызначаецца даволі складанай і працяглай апрацоўкай прадуктаў. Тушэнне, запяканне, варка, бланшыраванне, смажанне – гэтыя прыёмы могуць чаргавацца ў адным рэцэпце.
У многіх нацыянальных стравах выкарыстоўваюцца розныя віды мукі – аўсяная, грэцкая, гарохавая, жытняя, іх сумесі. Прычым мука – не толькі асноўны інгрэдыент (аладкі перапечы, спецыфічныя беларускія бліны з некалькіх відаў мукі, гарохавыя аладкі і г.д.), але і дабаўка-загушчальнік, “закалота” для супоў). Цеста ў Беларусі здаўна замешвалі без дражджэй.
У рэцэптах беларускай кухні – вялікая колькасць разнастайных страў з агародніны. Але многія з іх, нягледзячы на славянскую аснову, унікальныя. Напрыклад, суп жур (посны, малочны або мясны) на аснове аўсянага адвару, поліўка (вадкі суп з круп і агародніны), морква (суп з морквы), грыжанка (суп з бручкі), гарбузок (суп з гарбуза)…
Асаблівая гордасць нацыянальнай кухні – традыцыйны беларускі хлеб, які выпякаецца з жытнёвай мукі без дражджэй, на спецыяльна вырашчанай заквасцы. Для здаровага харчавання гэта вельмі карысны прадукт.
Беларускі хлеб па вазе больш цяжкі, з прыемнай смакавай кіслінкай. У старадаўніх рэцэптах выкарыстоўваюцца розныя дабаўкі: кмен, ільняное семя, семкі. Сам хлеб нярэдка выпякаўся на “падушцы” з лісця бярозы, дуба…
Асноўныя спосабы прыгатавання ежы
Асноўныя і найбольш вядомыя спосабы прыгатавання ежы: варка, пячэнне, тушэнне, парэнне. Адметную асаблівасць беларускай народнай кухні састаўлялі прываркі, закалоты, волагі, закрасы і прысмакі.
Прываркі складалі аснову стравы па колькасці і па сваёй смакавай ролі ў ёй. Ролю прываркаў выконвалі розныя віды круп, а таксама некаторыя віды агародніны: капуста, буракі, морква, бручка.
Закалоты ўжываліся для загушчэння стравы. У якасці закалоты выкарыстоўвалі розныя віды мукі, бульбу. Волагі паляпшалі якасць прыгатаваных страў. Для волагі выкарыстоўваліся смятана, масла, алей, канаплянае і льняное масла, малако ( свежае і кіслае).
Закрасы мянялі выгляд стравы, уплывалі на смакавыя характарыстыкі. У якасці закрас ужывалі соль і малако ў супах, муку ў капусце, бульбяную масу ў крупені.
У нязначнай колькасці выкарыстоўвалі прадукты-прысмакі: мяса, сала, рыбу, цыбулю, перац.
Для беларускай кухні характэрна квашанне капусты, буракоў, яблыкаў. На зіму салілі агуркі, кроп, пятрушку, шчаўе, грыбы. Распаўсюджаным было саленне, сушэнне, вэнджанне мяса і рыбы